Παρακολουθώ τα τελευταία χρόνια, που η τηλεόραση έχει αντικαταστήσει κάθε μορφή εκπαίδευσης, να επαναλαμβάνεται η έκφραση «πήγε να καπνίσει τα μελίσσια του». Όποιος τ’ ακούσει αυτό, αν δεν έχει κάποια γνώση πάνω στην μελισσοκομία, το αντιλαμβάνεται ως μελισσοκομική πρακτική ή ανάγκη των μελισσών να εισπνεύσουν καπνό.
Η μέλισσα, με παρουσία πολλά εκατομμύρια χρόνια πριν από τον άνθρωπο πάνω στον πλανήτη μας, έχει αναπτύξει μηχανισμούς και δεξιότητες που όχι μόνο την βοηθούν να επιβιώνει αλλά και να ανταποδίδει πολλαπλάσια από αυτά που παίρνει από τη φύση. Σε αντίθεση με τον άνθρωπο που λεηλατεί και καταστρέφει τα πάντα, όχι για να επιβιώσει αλλά για να ικανοποιήσει την απληστία του.
Για να μπορέσει να αντιμετωπίσει τους εχθρούς της η μέλισσα, όπως όλα τα ζώα (ζώο είναι κι ο άνθρωπος) έχει το κεντρί. Με αυτό και θυσιάζοντας τη ζωή της (όταν η μέλισσα κεντρίσει ένα ζώο, μετά πεθαίνει) προστατεύει το σπίτι της και την ‘‘αποικία’’ της (κυψέλη).
Από πολύ πρώιμα, χιλιάδες χρόνια πριν, ο άνθρωπος αναζητώντας την τροφή του στα δάση, ανακάλυψε πως η τροφή που παρασκευάζουν οι μέλισσες για τον εαυτό τους είναι μια πρώτης τάξεως τροφή και για αυτόν. Υπήρχε όμως πάντα το πρόβλημα της άμυνας των μελισσών που επιτίθενται κατά χιλιάδες για να αποτρέψουν κάθε επίδοξο κλέφτη ή εισβολέα. Τη λύση στον άνθρωπο, για να μετριάσει την επιθετικότητα των μελισσών, την έδωσε η φύση από μόνη της. Μια λύση για να μπορέσει ο άνθρωπος να γίνει υπηρέτης των μελισσών κι αυτές να υπηρετήσουν τη φύση.
Από κάποια τυχαία μάλλον γεγονότα, ο άνθρωπος ανακάλυψε τη χρήση του καπνού για να μπορεί να πλησιάσει και να επιθεωρήσει την κυψέλη. Ο καπνός ηρεμεί τις μέλισσες. Για το τι ακριβώς συμβαίνει υπάρχουν διάφορες θεωρίες που δεν θα τις αναλύσουμε εδώ. Έτσι, μπορεί να προσφέρει στο μελίσσι τις υπηρεσίες του ώστε αυτό να διευκολυνθεί στην επιβίωσή του και στην ανάπτυξή του. Επειδή οι μέλισσες δεν έχουν νόμισμα, κάρτες και pos, για να πληρώσουν για αυτές τις υπηρεσίες, μας δίνουν λίγη από την τροφή που έφτιαξαν οι ίδιες για τον εαυτό τους.
Όλοι οι αρχαίοι λαοί της Μεσογείου θαύμασαν τις μέλισσες, όχι μόνο για το μέλι που τους πρόσφεραν αλλά και για την κοινωνική τους οργάνωση και την εργατικότητά τους. Την θεοποίησαν και την λάτρεψαν. Την υπηρέτησαν και την ύμνησαν. Μελέτησαν τη συμπεριφορά της, ανέπτυξαν τη φροντίδα της και την ανέδειξαν σε σύμβολο υψηλής αναγνώρισης.
Πάντα – μα πάντα, χρησιμοποιούσαν τον καπνό για να ηρεμήσουν οι μέλισσες και να μπορέσουν να κάνουν τις απαραίτητες παρεμβάσεις. Ειδικά εργαλεία, το φυσερό (όπως λέγετε το καπνιστήρι στα Κύθηρα) και η μουτσούνα, (μάσκα προστασίας) ήταν και είναι απαραίτητα για την άσκηση της μελισσοκομίας.
Να σημειωθεί εδώ, ότι μέχρι πριν από σαράντα χρόνια στα Κύθηρα όπως και στην Κρήτη και άλλα νησιά υπήρχε η μέλισσα Apis mellifera adami. Αυτή ήταν πολύ πιο ‘‘επιθετική’’ από τις σημερινές φυλές μελισσών που έχουν επικρατήσει στα νησιά (μπορείτε να ανατρέξετε στο άρθρο μου για τη «Ζερβία Μέλισσα»). Έτσι λοιπόν πέρασαν χιλιάδες χρόνια με τους μελισσοκόμους να χρησιμοποιούν τον καπνό και το καπνιστήρι. Οι κοντινοί μας πρόγονοι –μελισσοκόμοι και μη– μας παρέδωσαν καταπράσινα βουνά και ρεματιές με πηγές και τρεχούμενα νερά. Οι μελισσοκόμοι, επί αιώνες με το καπνιστήρι στο χέρι υπηρετούν τις μέλισσες και προστατεύουν τη φύση.
Γιατί το καπνιστήρι δεν πάει ποτέ μόνο του. Η ορθή χρήση του όταν συνοδεύεται από αυστηρά μέτρα προστασίας μηδενίζει σχεδόν τον κίνδυνο ατυχήματος κι εκδήλωσης πυρκαγιάς. Κανένας δεν πρέπει να ασχολείται με τη μελισσοκομία ευκαιριακά ή χάριν γούστου. Η φροντίδα της μέλισσας και του κόσμου της είναι μια απαιτητική επιστήμη, τέχνη και πρακτική ενασχόληση.
Αν έχουμε ‘‘καταφέρει’’ με τις επιλογές μας και τη συμπεριφορά μας να παραδώσουμε στις επόμενες γενιές γκρίζα βουνά και ξερές ρεματιές, δεν φταίνε οι μελισσοκόμοι! Οι μελισσοκόμοι εξακολουθούν εδώ και χιλιάδες χρόνια να εφαρμόζουν τα ίδια μέτρα προστασίας στην εργασία τους. Γιατί το καπνιστήρι δεν είναι αξεσουάρ ούτε για επίδειξη. Είναι μέτρο προστασίας στην εργασία και την εργασία δεν μπορεί να την απαγορεύσει κανείς. Οι οριζόντιες απαγορεύσεις μπορεί να επιλύουν φαινομενικά ένα πρόβλημα αλλά προκαλούν δέκα.
Από την ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου: Ο μελισσοκόμος
